قانون گذار برای آنکه افراد را شایسته تصرف در اموال و حقوق مالی خود بشناسد شروطی را ضروری دانسته است. این شروط عبارتند از عقل، بلوغ و رشد. افرادی که فاقد هر یک از این شروط باشند را محجور به معنای ممنوع از تصرف در اموال و حقوق مالی می شناسند.
محجورین سه دسته اند؛ صغار، سفها و مجانین. صغیر به کسی اطلاق می شود که به سن بلوغ نرسیده و کبیر نشده است. سفیه شخصی است که تصرفات مالی او عاقلانه نیست و مجنون کسی است که قوه و درک ندارد و به اختلال کامل قوای دماغی مبتلاست. هر یک از این محجورین هرگاه شرایط مذکور را بدست آورند از آنها رفع حجر خواهد گردید.
صدور حکم رفع حجر
فرد متقاضی رفع حجر، می تواند به دادگاهی که حکم حجر را صادر نموده مراجعه کرده و ادعای خروج از حالت حجر یا به عبارتی ادعای رشد خود را مطرح نماید. با طرح این ادعا، دادگاه بررسی های لازم را انجام داده و پس از کسب تأییدیه پزشکی قانونی مبنی بر سلامت عقلی خواهان، دادگاه اقدام به صدور حکم رفع حجر می نماید.
به موجب این حکم، قیومیت فرد نیز باطل شده و فرد توانایی این را دارد که در مورد امور خود، مستقلاً تصمیم بگیرد.
در واقع نظر پزشکی قانونی در زمینه احراز جنون یا عدم جنون فرد، به منزله نظر کارشناسی برای دادگاه است و تا زمانی که خلاف واقع نبودن آن برای دادگاه محرز نشود، دارای اعتبار است. در صورتی محقق قضیه، به خلاف نظر کارشناسی پزشکی قانونی برسد، این نظریه از اعتبار خارج می گردد.
به طور معمول رئیس دادگاه علاوه بر نظر پزشکی قانونی از خود مجنون یا محجور نیز بررسی های لازم را به عمل می آورد.
مدارک و منضمات مورد نیاز جهت طرح دعوای رفع حجر :
1- تصویر مصدق دادنامه مربوط به صدور حکم حجر (اختیاری)
2- تصویر مصدق نظریه پزشک قانونی (اختیاری)
3- به همراه داشتن کارت ملی جهت احراز هویت و کارت عابر بانک جهت پرداخت هزینه دادرسی الزامی است.
* در صورت عدم وجود مدارک اختیاری فوق میتوانید یکی از موارد ذیل را ارائه نمایید.
1- استعلام نظر پزشکی قانونی. 2- تحقیقات محلی. 3- استماع شهادت شهود و مطلعین. 4- شماره پرونده استنادی. 5- سایر دلایل و مستندات